Haastige spoed is zelden goed: waarom ons brein fouten maakt onder tijdsdruk
Iedereen kent het wel: je hebt haast en ineens gaat alles mis. Je vergeet spullen, stoot je teen, morst koffie en neemt beslissingen waar je later spijt van hebt. Ironisch genoeg duurt zo’n gehaaste actie vaak langer dan wanneer je gewoon rustig aan had gedaan. Maar waarom werkt ons brein zo onder druk? In deze blog duiken we in de psychologie achter haast en de gevolgen ervan op onze besluitvorming en veiligheid.
Wat gebeurt er in je brein als je haast hebt?
Haast ontstaat als je jezelf onder druk zet om sneller te handelen. Je hersenen reageren daarop door de communicatie tussen breincellen op te schroeven. Dit heeft een voordeel: je kunt sneller denken en handelen. Maar dat gaat niet zonder gevolgen.
De kettingreactie van haast
Je lichaam moet natuurlijk mee in de versnelling. Je brein maakt daarom extra stresshormonen aan, waardoor je hartslag stijgt, je bloeddruk omhooggaat en je spieren extra energie krijgen. Dit alles maakt je klaar voor actie.
Stress en haast: hetzelfde mechanisme
Hoewel we haast en stress als twee verschillende dingen zien, reageren ons brein en lichaam er hetzelfde op. In beide gevallen worden we alerter en scherper. Op het eerste gezicht lijkt dat handig, maar er zitten ook serieuze nadelen aan.
Waarom gaat het mis?
Haast beïnvloedt twee belangrijke processen:
- De kwaliteit van je beslissingen– Je hersenen schakelen over op snelle, automatische reacties die niet altijd doordacht zijn.
- Je risicobesef verandert– Onder druk neem je makkelijker risico’s die je in een rustige situatie nooit zou nemen.
- De automatische piloot neemt het over
Ons angstsysteem helpt ons gevaar te detecteren en onze reactie daarop te bepalen: vechten, vluchten, verstijven of verzachten. Dit zijn onbewuste reacties die we niet volledig onder controle hebben. Een groot verschil tussen bewuste en onbewuste processen is de doorlooptijd. Onbewuste processen maken gebruik van wat er al is. Dat gaat uiteraard sneller. Vaak handelt ons lichaam al voordat we bewust beseffen wat er aan de hand is.
Denk aan een brandalarm: in plaats van de officiële vluchtroute te nemen, kies je instinctief voor de uitgang die je altijd gebruikt. Dit gebeurt omdat ons onbewuste brein snel en impulsief werkt, zoals Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman beschreef.
Het energieprobleem in je brein
Sneller werken kost meer energie. Binnen een minuut raakt de energievoorraad in je hersenen op en moet er nieuwe energie aangevoerd worden. Maar niet alle hersengebieden krijgen evenveel bloed. De primitieve, overlevingsgerichte delen liggen het dichts bij het hart en worden als eerste voorzien, terwijl de ‘slimmere’ hersendelen – die verantwoordelijk zijn voor logisch nadenken – het moeten doen met al leeggeplunderd bloed. Ze krijgen minder suikers en zuurstof. Dit betekent dat je vooral op routine en automatisme draait en minder in staat bent om rationele keuzes te maken. Achteraf denk je dan: Hoe kon ik zo dom zijn?
- Het risicobesef verandert
In levensbedreigende situaties, zoals bij onze verre voorouders, was het cruciaal om niet te aarzelen. Het brein heeft daar een mechanisme voor ontwikkeld: zodra de strijd losbarst, schakelt het onze pijn- en angstreacties uit. Alle remmen gaan los en we zetten al onze kracht in. In het heetst van de strijd leidt pijn immers alleen maar af. Wonden likken doen we na afloop.
Drang om op te lossen
Dit kan goed uitpakken – bijvoorbeeld als je in een gevaarlijke situatie razendsnel moet handelen – maar het kan ook leiden tot compleet verkeerde beslissingen. Denk aan managers die onder druk rampzalige keuzes maken, of een team dat per se een acuut probleem wil oplossen. Onder hoge stress vervallen we vaak in simpel en impulsief gedrag, met alle risico’s van dien.
Tunnelvisie en ongevoeligheid voor feedback
Wanneer we in een gehaaste of stressvolle situatie zitten, krijgen we last van tunnelvisie. We zien en horen minder, waardoor we minder openstaan voor advies van anderen. Ironisch genoeg hebben we juist op dat moment hulp het hardst nodig.
Wat kun je eraan doen?
Als je in de stress schiet heb je dat in eerste instantie helemaal niet door en daarom is het lastig om dit snel te corrigeren. Het goede nieuws: je kunt iemand anders wél uit de haast-modus halen. Maar dat vereist wel een directe aanpak. Zachte feedback werkt niet. Iemand die gehaast is, heeft een heldere, dwingende boodschap nodig om weer bij zinnen te komen. Denk aan een verkeersregelaar die streng en direct aanwijzingen geeft bij een chaotische situatie.
Sociale veiligheid
En dit kan alleen in een omgeving waar mensen zich veilig voelen om elkaar te corrigeren. Maar dat is een onderwerp voor een volgende blog! 😉
